İtbarak nedir? Oğuz Kağan destanlarında geçen İtbarak’lar kimler?

Oğuz Kağan destanlarının değerli bir kısmı de, "Köpek başlı insanlar"ın ülkelerine yapılan akınlardı. Türkler bu kavimlere, "İt-Barak" ismi veriyorlardı. "İt" kelamı, eski Türklerde de, köpek manasına geliyordu. "Barak da, bir nevi köpekdi". Kimilerine nazaran, "Siyah ve tüylü bir köpek cinsi" idi. Ancak bu köpek de, herhalde başlangıçlarda, efsanevi bir köpek olmalıydı.

Oğuz Kağan Destanları'na nazaran, "İt Barak'ların memleketi, kuzey-batıya yanlışsız uzanan, karanlık ülkeleri içindeydi. Oğuz-Han, 'İt-Barak' lara karşı bir akın yaptı; lakin mağlûp olarak, dağlar ortasındaki bir ırmağın ortasında bulunan, küçük bir adacığa sığınmak zorunda kaldı. Bu adacıkta, savaşta ölen askerlerinden birinin karısı, bir çocuk doğurmak zorunda kalmıştı. Lakin buraya sığınan Oğuz Han'ın, ne bir çadırı ve ne de bir konutu vardı. 

Bayan, ağaç koğuğuna girmiş ve orada çocuğunu doğurmak zorunda kalmıştı. Oğuz-Kağan, bayanın iyilikle doğum yapmasına sevinmiş ve çocuğa, Kıpçak ismini vermişti". Eski Türk efsanelerine nazaran "Kıpçak" kelamı, "ağaç koğuğu" manasına geliyordu. Bildiğimiz üzere "Kıpçak"lar, Altay dağlarının batısından, ta Güney Rusya içlerine kadar uzanan, büyük Türk kitleleriydiler.

Herhalde Kıpçak kelamı, çok eski çağlardan beri meydana gelmiş, bir kavim ismi olmalıydı. Ancak Türk destanlarını yazanlar, Kıpçak'la "ağaç koğuğu" ortasında bir benzerlik bulmuşlar ve bu yolla, Kıpçak Türklerinin türeyişlerini anlatmak istemişlerdi. "Oğuz-Kağan, ikinci karısını bir göl ortasında bulunan küçük bir adacıktaki ağaç koğuğunda bulmuştu."

Uygurların türeyiş efsanesinde, "Eski Uygur ataları, iki ırmak ortasında bulunan bir odacıktaki, kayın ağacından" doğmuşlardı. Bu örneklerden de kolaylıkla anlaşılıyor ki, bir tarih olayı üzere gösterilen bu akınlarda, Türk mitolojisinin çok eski ve müşterek motifleri, sık sık görülebiliyorlardı.

Gerçi, bu efsane idi. Ancak içinde tarih olayları da yatmaktaydı. O denli anlaşılıyor ki, bu bölgedeki hoş bayanları Türkler almışlar ve onlardan da, yeni bir kuşak meydana getirmişlerdi. Belik Kıpçağın annesi hoş bir İt-Barak bayanından öteki bir kimse değildi. Sonradan Kıpçak, Oğuz-Kağan tarafından bu bölgelere tayin edilmiş ve kuzey ülkeleri, daima onun soyları tarafında yönetim edilmişti. "Kıpçak'lar da türkçe konuşuyorlar ve Türk kültürüne sahip idiler". Lakin Oğuz destanı, Kıpçağı Oğuz-Han'ın soyundan değil, nihayet askerlerinden birisinin jenerasyonundan getiriyordu. Kıpçak kuzeylere gitmiş, orada soyları türemiş ve yerlilerle karışarak, yeni akraba. Bir Türk kavmi meydana getirmişti.

"Köpekbaşlı insanlara Avrupa ve Hint mitolojilerinde de rastlanıyordu". Eski Yunan mitolojisinde de, köpek başlı beşerlerle ilgili, birçok efsanelere rastlıyoruz. Daha sonraki Avrupa mitolojisinde, köpek başlı insanlara, vakit zaman yer vermişti. Avrupalılar, bu köpek başlı kavme, "Borus" ismini veriyor ve onların, bugünkü Finlandiya ile Rusya'nın kuzey kısımlarında yaşadıklarını söylüyorlardı. Oğuz-Kağan destanındaki "İt-Barak" lar da aşağı üst, birebir bölgelerde idiler. Bu bakımdan, Avrupa ve Yunan Mitolojisi ile Türk Mitolojisi ortasında, bir benzerlik ve bir bağ meydana gelmektedir. Köpek başlı beşerler motifi, herhalde Türkler ortasına, dışarıdan gelmiş bir efsane olmalıydı. Lakin Türkler, köpeğe değer vermezlerdi. 

Köpek, Türklere nazaran, aşağı bir hayvandı, bunun için de Türk Mitolojisi, köpek başlı insanları hep küçük görmüştü. Köpek başlı beşerlerle ilgili efsaneleri, Hindistan'da ve güney bölgelerinde de görüyoruz. Hint Mitolojisi vakit zaman, köpeğe daha fazla ehemmiyet vermişti. Bu sebeple Hindistan'daki köpek başlı beşerler, aşağı bir sınıfı değil; soylu Hintleri temsil ediyorlardı. Motifin, eski Yunan'da ve Avrupa'da görülmüş olmasına karşın, Türklerde de bunların misal hallerini görmüyor değiliz. Meselâ Doğu Göktürk devletinin değerli bir kısmını meydana getiren. 

Tarduş Türklerinin ataları, "Başı kurt ve bedeni insan olan" bir kimse idi. " Köpek başlı insanlara, Çin efsanelerinde de büyük bir yer verilmişti. Çin'in kuzeyinde ve Mançurya'da oturan kimi kavimler Çinlilere nazaran köpek başlı idiler. Bu efsaneler Çin'de, çok daha eski çağlarda başlamıştı. Hatta diyebiliriz ki, Çin'in köpek bağlı efsaneleri, Yunanistan'daki efsanelere göre daha eski idiler". Mançurya'nın kuzeyinde oturan iptidaî Moğollar, köpeğe büyük bir ehemmiyet verirlerdi. Onlarca köpek, hem kutsal ve hem de kendi milletlerinin atası idi. Bu sebeple Oğuz-Kağan destanına köpek başlı beşerler motifinin, Çin'den mi, yoksa Avrupa'dan mı geldiğini, basitçe kestirmek mümkün olamamaktadır. 

Cengiz-Han devranında yazılmış olan Oğuz destanları, daha çok Batı ile ilgileri olan müellifler tarafından kaleme alınmışlardı. Bu sebeple Oğuz destanlarında köpek başlı beşerler, Kuzey Rusya ile Finlandiya'da gösteriliyorlardı. Elimizde bu bahis ile ilgili, daha eski kaynaklarımız maalesef yoktur. Buna karşın, eski Türk destanlarında, güya Kuzey Mançurya'da yaşayan "Köpek başlı" insanlardan da kelam açılıyordu. Oğuz Han destanında mevzuyla ilgili metin şöyledir:

Türkler "Barak" derlerdi, Kara tüylü köpeğe,

Bu türlü isim verirlerdi, büyük soylu köpeğe.

Aslında efsaneler, bir köpek anarlardı.

Onu da köpeklerin, atası sayarlardı.

Bu köpek soylu idi, çok büyük uzunluklu idi,

Av çoban köpekleri, daima onun oğlu idi.

Kuzey-batı Asya'da güya "İt-Barak" vardı,

Türklerse İç Asya'da, onlara uzaklardı.

Başları köpek imiş, bedenleri insanmış,

Renkleriyse karaymış, güya Kara Şeytanmış.

Bayanları hoşmuş, Türklerden kaçmaz imiş,

İlâç sürünürlermiş, ok mızrak batmaz imiş.

Destanda denilmiş ki, Oğuz-Han yenilmişti,

Bir adaya sığınıp toplanıp derilmişti.

On yedi sene sonra, Oğuz onları yendi.

Bayanlar yardım etti, orada savaş dindi.

Oğuz bu bölgeleri, "Kıpçak-Beğ" e vilayet verdi,

Bunun için Türkler de, oraya "Kıpçak" sıkıntısı.

Ayrıyeten Avrupa efsanelerinde de it-baraklardan "Borus" ismiyle bahsedilirdi ve yaşadıkları bölge olarak Rusya ve Finlandiya olarak geçerdi çünkü Türklerde ana yurdun kuzeyinde yaşadığı bahsedilirdi. Ayrıyeten bu bahiste, birinci roman Kasım-2015'te Çağlayan Yılmaz isimli müellif tarafından hayata geçirildi. Birinci Türk Mitolojisi Fantastik serisini yazmış ve çıktığı anda beklentileri ziyadesiyle karşılayarak çok satanlar listesinden hiç düşmemişti.